Afşin; Türkiye'nin yedi coğrafya bölgesinden; Orta Anadolu Bölgesinin Yukarı Kızılırmak, Doğu Anadolu Bölgesinin Yukarı Fırat, Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nin Orta Fırat Bölümleriyle, Akdeniz Bölgesinin Adana bölümünün birbirlerine yaklaştığı yerde, Kahramanmaraş İI merkezinin kuzeyinde, Elbistan ovasının batısındaki Doğu Toroslar'ın kuzeye uzandığı Binboğa Dağları'nın doğu eteklerinde yer alır.
Doğu Anadolu Bölgesi'nin batısında yer alan ve 1387 Km2 yüzölçümü olan Afşin, bağlı olduğu Kahramanmaraş iline 146 Km. uzaklıktadır. Doğusunda Elbistan ilçesi, Güneydoğusunda Ekinözü İlçesi, Güneybatısında Göksün ilçesi, Kuzeybatısında Kayseri iline bağlı Sarız ilçesi, Kuzeyinde Sivas iline bağlı Gürün ilçeleri ile komşudur. İlçenin rakımı 1240 dır.
Etrafını güneyden; Büyük Atlas, Küçük Atlas, Payamca, batıdan; Kara ayı, Bökenin Kuz, Beyceğiz, Kaplankaya, Büyüksaçcı, Kuzeybatıdan; Mağara, doğudan; Suluk, Ballık, Ekiz ve Yumrugöz tepelerinin çevirdiği Afşin; İlk çağlarda Binboğa Dağlarının doğu eteklerinden doğan (Gözderesi, Çobanpınarı, Kızlarpınarı) akarsuların yamaçlardan taşıdığı materyali yığarak meydana getirdiği birikinti konisi üzerinde bugün ki kale kalıntılarını gördüğümüz küçük bir tepe üzerinde kurulmuştur.
Merkezi Afşin olan ilçenin topraklarının batısı ve kentin yerleştiği alan genelde engebelidir. Elbistan ovasına doğru yer şekilleri sade bir hal alır. Kent merkezi ortalama 1230 m. yüksekliktedir. Oysa, ilçe topraklarının en yüksek yeri 1935 m ile Örenderesi Köyü çevresinde, en alçak yeri ise, 1100 m. ile Yazıdere köyü çevresinde ölçülmüştür.
Kent, Toros Dağlarının yükselmesi ve havzanın çökmesi sonucunda 3. Zamanda oluşan gölün zamanla kuruması ve batısındaki Çobanpınarı, Göz Deresi ve Kızlarpınarı'nın getirmiş olduğu alüvyonları eski gölün doğu kısmına doldurarak meydana getirdiği birikinti konisi üzerinde kurulmuştur. Afşin Kenti, kuzeyi açık üç tarafı kapalı bir çanak içindeki düzlük üzerinde yerleşmiştir. Batısı ve Güneyi Yüksek tepelerle çevrili olan kentin kuzeyinde şehrin hemen bitiminde akarsularla yarılmamış düzlüklerin olduğu geniş ova üzerinde verimli tarım alanları başlar.
a) JEOLOJİK YAPISI
Sahanın Jeolojik yapısı, III. Jeolojik zamanın neogen döneminde oluşmaya başlamıştır. Anadolu'nun iç kısımlarındaki çukur alanlar, göller tarafından kaplanmış ve bu göllerde killi, kireçli ve kumlu malzemeler çökelmiştir. Bu dönemde Anadolu'da hüküm süren yarı tropikal ve tropikal iklim şartlarında oluşun gür ormanlar, Afşin Elbistan havzasında zengin linyit yataklarının oluşmasını sağlamıştır.
Afşin ve çevresinin Alp Orojenezi sonunda, Toros dağlarının yükselmesi sırasında oluştuğu görülür. Toros Dağlarının yükselmesi ve havzanın çökmesi ile Pliosen'de söz konusu göl oluşmuştur. Gidya denilen ve bol gastrapot fosilleri, bitki atıkları ve humuslu oluşukları ile karakterize edilen bu formasyon, gölün büyük bir kısmına çökelmiş, havzanın büyük bir bölümünde yukarıda belirtilen ve bugün işletmeye açılan kömürün oluşmasına neden olmuştur.
Afşin ve çevresi III. Derece deprem kuşağı üstünde gösterilmektedir. Yörenin, Güneyde birinci derece deprem kuşağı olan Amik ve Kahramanmaraş arasındaki oluğa yakın olması, yakın çevresinde meydana gelen şiddetli depremlerden etkilenme ihtimalini artırmaktadır.
Jeolojik yapı yönünden Afşin'de yer altı suyu, heyelan kaya düşmesi gibi doğal afetler yönünden sakıncalı alanlar yoktur. Deprem anında, deprem şiddeti etkisiyle yer kayması, kaya düşmesi ve zemin sıvılaşması olayları bu güne kadar meydana gelmemiştir. Deprem anında bu tür olayların meydana gelebileceği alanlara da rastlanmamıştır. Bu etütler sonucunda Afşin kentinin yerleşim alanının yerleşmeye çok uygun olduğu anlaşılmaktadır.
b) İklim
Ülkemiz, dünya ölçüsünde yapılan iklim sınıflandırmasına göre, kıtaların batı tarafında görülen subtropikal iklim kuşâğının, Akdeniz iklim sektörü dahilinde gösterilmektedir. Hava kütleleri açısından yapılan sınıflandırmaya göre de orta enlem gurubuna girmekte olup, yazın tropikal, kışın ise hem tropikal hem de polar hava kütlesinin etkisi altında kalmaktadır. Dolayısıyla ülkemiz hava kütleleri açısından geçiş kuşağı üzerinde yer almaktadır.
Büyük bir kısmı Akdeniz Bölgesi içerisinde yer alan, Kahramanmaraş iline bağlı Afşin ilçesi, coğrafi alan olarak Doğu Anadolu Bölgesinin Yukarı Fırat bölümünün en batı kısmında yer almaktadır. Şu halde araştırma alanımız olan Afşin ve çevresi Akdeniz Bölgesi, Orta Anadolu ve Doğu Anadolu Bölgelerinin bir birine en çok yaklaştığı, dolayısıyla değişik iklim özelliklerine sahip bölgelerinin kesiştiği ve 1230m Yüksekliği olan bir alanda bulunmaktadır.
Toros sıradağlarının kuzey doğuya doğru uzanan kollarından Binboğa dağlarının doğu eteklerinde bulunan ilçe toprakları, deniz etkisinden çok uzakta bulunması sebebiyle karasal iklim şartlarının hüküm sürdüğü bir yöre durumundadır. Yazları sıcak ve kurak, kışları nispeten soğuk ve kar yağışlıdır. Bu konumu nedeni ile Afşin'in iklim karakterini yukarıdaki bilgiler çerçevesinde değerlendirdiğimizde; daha çok coğrafi faktörlerin etkili olduğu görülmektedir.
Afşin şehrinin üç tarafının tepelerle çevrili olması, yörede karasal iklimin şiddetini çevresindeki diğer merkezlere göre biraz daha düşürmektedir. Örn: Afşin de En düşük sıcaklık -26.8 C iken Elbistan da - 31;5 C Göksun da - 32.2 C Sivas ta, 34.6 C dir. Yine En yüksek sıcaklık Afşin de 37.5 C iken Elbistan'da 40 C Kahramanmaraş'ta 42.6 C, Sivas'ta 38.3 C. dir. Afşin şehri ve çevresinin, ne, Akdeniz Bölgesi kadar sıcak, ne de Doğu Anadolu Bölgesi Kadar soğuk olduğunu, şiddetli olmayan bir kara iklimine sahip olduğunu göstermektedir.
Orta ve Doğu Anadolu Bölgeleri karasal iklimi ile Akdeniz Bölgesi ılıman ikliminin geçiş bölgesi üzerinde yer alan Afşin'de yağışlar ekim ayı sonundan mart ayı ortalarına kadar kar şeklinde, mart ayı ortalarından ekim ayı sonuna kadar yer yer yağmur şeklindedir.
Meteoroloji Genel Müdürlüğü nün verilerine göre Afşin de ortalama yıllık yağış miktarı 419,2 mm'dir. Bu değerler Kahramanmaraş'ta, 708.1, Göksun'da 607.6, Elbistan'da, 387.9 ve Sivas'ta 413.3 mm.dir.
Afşin deki yağış tutarı Türkiye ortalamasının altında kalırken, Orta Anadolu ile Doğu ve Güneydoğu ortalamalarından daha yüksektir.
Meteorolojik verilere göre Afşin'in yağış rejimi düzensiz olup, mevsimlere göre dağılımı şöyledir. Yağış tutarının % 34 lük (142.7 mm) payı ilkbahar, %6.9 luk (29.1 mm) payı yaz, % 18.1 lik ( 76.6.mm) payı sonbahar ve %41 lik (171.8 mm) payı ise kış mevsimine düşmektedir.
Afşin'de en fazla yağış 562.2 mm ile 1991 yılında en az yağış ise 269.6 ile 1970 yılında görülmüştür. 42.7 mm olan Mart ayı yağış tutarı en fazla 155.1 mm (1988), en az ise 8.4 mm ( 1986) arasında değişme göstermiştir. Bu durumda en çok yağışa kış mevsiminde rastlanırken, onu ilkbahar ve sonbahar takip etmektedir. Buranın yaz aylarında da tamamen kurak geçmediği görülmektedir.
Afşin'de kar yağışları, Ekim ayı sonunda başlar Nisan ayı sonuna kadar devam eder. Bu devre süresinde kar yağışlı gün sayısı 18.7 dir. Karın yerde kalması süresi ise Kasım- Nisan arasındaki devrede 46.1 gündür.
c) Bitki Örtüsü
Günümüzden 150-200 yıl öncesine gidildiğinde; ilçe merkezini çevreleyen tepelerde dahi ( Payamca-Kaplan kayası orman ağaçlarının varlığından bahsedilir. Bu bölgede kullanılan ahşap malzemelerin buralardan temin edildiği vakidir. Günümüzde ilçe merkezinde meyve bahçeciliği (Elma,ceviz,kiraz,erik) bitkileri azınlıkta olup, esas bitki örtüsünü söğüt ve kavak ağacı teşkil eder. İlçe genelini ele alırsak zirai tarıma uygun toprak alanını oluşturduğundan, bitki örtüsü tarımla ilgilidir. Öte yandan ilçenin güney batısında, Kötüre köyünden meşe, Yazıköy'den Çam orman kuşağı başlar ve Göksün sınırları içerisine taşar. Ayrıca ilçenin Kuzey batısındaki Binboğa`da ve Kuzeyindeki Söğütdere ve çevre köylerde meşe koruluklarına rastlanır. İlçe topraklarını boyuna ikiye bölen Hurman çayı havzası; bölgedeki yeşil alanların varlığını ortaya koyar. Bu bağlamda göksün çayı da aynı işlevi gösterir.
AFŞİN İLÇESİNDEKİ ARAZİ DAĞILIMI
Mera ve çayır alan : 9.238. (Ha)
Orman : 83.142. (Ha)
Kültür dışı arazi : 12.914. (Ha)
TOPLAM : 138.720. (Ha)
Arazinin Genel Ürün Gruplarına göre kullanımı :
Hububat : 36845 - Ha. Kavaklık : 250- Ha
Bakliyat : 13720 - Ha Nadas Arazi : 1695- Ha
Sanayi Bitkisi : 7707 - Ha Orman : 18475- Ha
Yem Bitkisi : 1045 - Ha Çayır-Mer’a : 41793- Ha
Bağlar : 921 - Ha Tar. Dış. Arz. : 12914- Ha
Sebzelik : 792 - Ha Meyve Bahç. : 619- Ha
d) Akarsular
Hurman Çayı : İlçenin kuzeyinde bulunan topraklardan doğan nehir ilçeyi ikiye bölerek Elbistan ilçesinden Ceyhan nehrine karışır. Tekrar güneyde ilçe topraklarından geçerek K.Maraş sınırından Akdenize kadar gider. Ayrıca ilçenin en önemli akarsuyunu teşkil eder. Bu çayın uzunluğu ilçe dahilinde 51 km. İlçe dışından Ceyhan çayına kadar 13 km.dir.
Göksun Çayı : Komşu ilçe Göksünden doğan çay ilçe genelindeki toprakların kısa bir bölümünü enine kat ederek Ceyhan nehrine karışır.
Mağragözü çayı : Düzenli bir debisi olmayan ve bazı yıllar kaynağı kuruyan kar suyu kaynağına sahip olan bu çay yine ilçe merkezinin kuzeyinde bulunan Emirilyas Köyü Mağragözü bölgesinden başlayarak hurman çayına karışır.